İçindekiler
Blockchain Çıkmazı Nedir?
Blockchain Çıkmazı Nedir? Bir blockchain, ağa yayılmış bir dijital veritabanıdır. Bloklar ise kronolojik olarak sıralanmış verilerdir. Bloklar birbiriyle bağlantılıdır. Bu bloklar kriptografik ispatlarla güvence altına alınmaktadır. Bu teknolojinin farklı sektörlerdeki uygulamaları şimdiden hayatımızı kolaylaştırmakta ve bir çok değişiklik ortaya çıkarmaktadır.
Temel olarak, merkeziyetsiz ve güvenli blockchainlerin, ağ ya da piyasaların faaliyet göstermesi için üçüncü taraflara ihtiyaç duyulmayan bir dünyaya imkan tanınmasıdır. Ancak uzmanlar, bu teknolojinin daha geniş çapta benimsenmesi için çözülmesi gereken temel bir sorun olduğu konusunda hemfikirdirler. Uzmanların uzlaştıkları bu sorun da “blockchain çıkmazı” olarak bilinir.
Blockchain Çıkmazı terimi, Ethereum kurucu ortağı Vitalik Buterin tarafından popülerleştirilmiştir. Bir blockchainde arzu edilen üç farklı unsur vardır.
Bunlar: merkeziyetsizlik, güvenlik ve ölçeklenebilirlik. Blockchain Çıkmazı terimini anlayabilmek için bu üç unsurun bağlantısını iyi bilmemiz gerekmektedir. Blockchain çıkmazı, blockchainlerin üç özellikte de eş zamanlı olarak optimal seviyelere ulaşmasının zor olduğunu ifade etmektedir. Bu unsurlardan birinin güçlenmesi, diğerinin zayıflamasına yol açmaktadır.
Yazımızda bu çıkmazın üç unsurunu da inceleyecek ve bunların her birini ayrıntılı olarak ele alacağız. Ayrıca, geliştiriciler tarafından ortaya atılmış bazı çözümlere de değinilecektir.
Merkeziyetsizlik Nedir?
Blockchain Çıkmazı Nedir? Bitcoin ve benzer blockchainler, merkeziyetsiz olarak tasarlanmıştır. Tüm sistem, kontrolde bir kişi ya da organizasyonun olmaması üzerine kurulmuştur. Bunun aksine, merkeziyetsiz bir yapı kullanılır. Katman, katılım göstermek isteyen herkese açıktır. Yani kontrol tek bir birimin elinde olmak yerine dağıtılmış haldedir. Herkes aynı verilere erişebilmektedir. Eğer bir kişi kayıtları kendi çıkarına olacak şekilde değiştirmeye sistemi kandırmaya çalışırsa, diğer katılımcılar hatalı veriyi reddedecektir.
Örnek olarak Bitcoin ağını inceleyelim. Kontrolde olan üçüncü bir taraf yoktur. Bunu bankalara yönelik ihtiyaçla kıyaslayabiliriz. Bankalar, işlem yapan kişiler arasında güveni ve tüm kayıtların doğru tutulmasını sağlamaktadır. Fakat Bitcoin ağı, verilerin dijital veri tabanına eklenmeden önce kontrol edilebilmesi ve onaylanabilmesi için tüm bu verileri ağdaki kişilerle paylaşır. Ortaya çıkan sonuç ise üçüncü taraflara ihtiyaç duymadan var olabilen bir sistemdir.
Merkeziyetsizlik, Web3’ün mümkün olmasına da imkan tanımaktadır. Şu anda, Web2 kullanılmaktadır. Şirketler tarafından kontrol edilen ancak kullanıcılar tarafından oluşturulmuş içerikleri barındıran site ve uygulamalarla kaplıdır. Bir sonraki adım ise Web3’tür. Web3, merkeziyetsiz blockchain uygulamasının insanların kendi verilerini ve çevrimiçi hayatlarını kontrol etmesine olanak tanıdığı bir internet versiyonudur.
Blockchain Çıkmazı Nedir? sorusunda dikkat edilmesi gereken bir nokta, birçok kullanıcının herhangi bir verinin geçerliliği üzerinde hemfikir olmasına gerek duyan bu dağıtık sistemlerin çalışma tarzının gerektirdiği bilgi aktarma ve işleme şeklinden dolayı işlem sürelerinin yavaş olabileceğidir. Dolayısıyla blockchainlerin ölçeklendirmeye yani daha fazla veriyi daha yüksek hızda yönetme becerisine sahip olması gerekir.
Ayrıca, merkeziyetsizlik düşüncesi altında yatan blockchainin güvenli olması durumunda gerçek olabilmektedir. Blockchainin güvenli olmaması durumunda, kötü niyetli bir kişi kontrolü ele geçirebilir ve verileri kendi çıkarına olacak şekilde değiştirebilir. Bu durumda çıkmazın ikinci kısmı ile karşı karşıya kalırız: güvenlik.
Blockchain Güvenliği Nedir?
Blockchain Çıkmazı Nedir? Güvenli olmayan bir borsanın ne kadar merkeziyetsiz olduğunun hiçbir kıymeti yoktur. İyi bir blockchain, kötü niyetli kişilerden gelecek saldırılara karşı direnç göstermelidir. Merkezi sistemler güvenliğini sistemin kapalı olması durumundan almaktadır. Kontrolde olan kimse, verinin müdahaleye kapalı olduğunu garanti edebilir. Peki, merkeziyetsiz sistemlerde güvenlik nasıl sağlanabilir?
Bitcoin blockchaini kriptografi ve Proof of Work (PoW) adında bir ağ mutabakat mekanizmasının birleşimini kullanmaktadır. Kriptografi olarak her bir blok bir tür dijital imzaya sahiptir. Herhangi bir değişiklik bir blokun hash’ini değiştirmektedir. Bundan dolayı tüm veri blokları değişiklik yapılamayacak şekilde birbiriyle bağlıdır. Veriyi değiştirmeye yönelik herhangi bir girişim, ağın geri kalanı tarafından hemen tespit ve kontrol edilecektir.
PoW mutabakat mekanizması da bu yapının bir diğer parçasıdır. Mekanizma, kripto paranın kayıt defterini güvende tutmaya yardımcı olur. PoW mekanizması, ağın üyeleri yalnızca madencilik olarak bilinen bir etkinlik aracılığı ile yeni işlemleri doğrulayabilir ve kayıt defterine ekleyebilir. Madencilik süreci, hesaplama gücü kullanmayı içerir. Bulmacayı çözme sürecinin bir kısmı bilgisayarların hashing işlemi yapmasını gerektirir. PoW mekanizması güvenli fakat yavaş olduğu için de bu durum ölçeklendirme sorununa etkilemektedir.
Ağda ne kadar fazla katılımcı varsa, güvenlikte de bir o kadar yüksek olacaktır. Daha fazla katılımcı olduğu taktirde kötü niyetli bir kişinin sistemin kontrolünü ele geçirmesi zorlaşır. Bu durumda %51 saldırısı ile alakalıdır.
Yani, güvenlik bir blockchainin başarılı olması için temel koşuldur, zira güvenlik olmazsa saldırganlar zincirin kontrolünü ele geçirerek onu işe yaramaz hale getirebilmektedir.
Ölçeklenebilirlik Nedir?
Blockchain Çıkmazı Nedir? Ölçeklenebilirlik, saniye başına daha fazla işlemi destekleyebilen bir blockchain geliştirme hedefini temsil etmektedir. Blockchain daha geniş bir kesime hizmet edecekse ölçeklendirme gerekmektedir. Ancak hala birçok blockchain bu konuda zorluk yaşamaktadır.
Bunun nedeni, öncelikli olarak merkeziyetsizlik ve güvenlik konularına odaklanılmasıdır. Güvenlik bir blockchainin başarılı ve kullanılabilir olabilmesi için temel bir gereksinimdir.
Fakat merkeziyetsizlik ve güvenliğe öncelik verildiği zaman ölçeklendirme zor hale gelmektedir.
2022’de Bloomberg haberine göre: “Eylül itibari ile Bitcoin saniye başına yediden fazla işlem gerçekleştirmeyi başaramadı ve ikinci ağ olan Ethereum da saniye başına yaklaşık 15 işlemle sınırlı kaldı. Bu, geleneksel borsalara kıyasla oldukça büyük bir farktı.”
Blockchain Çıkmazının Nedeni
Blockchain Çıkmazı Nedir? Yukarıda bahsedilen sorunun en temel çözümü, onaylama ve ağa ekleme yapan katılımcı sayısını azaltıp daha fazla ölçeklendirme ve hıza ulaşmaktır. Ancak bunu yapmak, kontrolün daha az sayıda katılımcıya verilmesi ile merkeziyetsizliğin zayıflamasına yol açmaktadır. Ayrıca katılımcı sayısının azalması, saldırı ihtimalinin artması anlamına geleceği için güvenliğin zayıflamasına da yol açar.
Bu çıkmaz bu nedenle oluşmaktadır: Merkeziyetsizlik ve güvenlik özelliklerinin arasındaki bağlantı göz önüne alındığında, blockchainin çalışma şeklinin temel tasarımı ölçeklendirme yapmayı zorlaştırdığını görürüz.
Blockchain Çıkmazının Çözümü
Blockchain Çıkmazı Nedir? Çıkmaz için kusursuz ve tek bir çözüm yolu bulunmamaktadır. Ancak bu sorunu çözmenin önemine bakıldığında, topluluk içinde ilginç sonuçlar doğuran farklı yaklaşımlar denendiği görülmektedir. Bu alanda en popüler bazı geliştirmelere göz atalım:
- Bölümleme
Blockchainleri belirli veri segmentlerini idare eden daha küçük blockchainlere ayıran bir yöntemdir. Bu düzen, bir ağdaki tüm işlem ve etkileşimleri idare eden tek bir zincir üzerindeki baskıyı azaltmaktadır. Ayrılmış her bir blockchaine bölüm adı verilmektedir. Bu bölümler kendi kayıt defterlerine sahiptir. Bölümler kendi işlemlerini işleyebilirken bir işaret zinciri ya da ana zincir bölümler arasındaki etkileşimleri idare eder.
- Farklı mutabakat mekanizmaları
Bitcoin ağında bu denli bir çıkmazın yaşanmasının nedenlerinden biri de PoW’un güvenliği sağlamak için çalışma şeklidir. Madencilere, kripto algoritmalarına ve büyük miktarda merkeziyetsiz hesaplama gücüne dayalı ihtiyaç, güvenli ama yavaş bir sisteme yol açmaktadır. Ethereum’un PoW’dan Proof of Stake’e (PoS) geçişinin arkasındaki nedenlerden biri de bu çıkmazı çözme çabasıdır.
- Katman 2 çözümler
Hem bölümleme hem de farklı mutabakat mekanizmaları Katman 1 çözümler olarak bilinmektedir. Bu çözümler, ağın temel tasarımını değiştirmeyi amaçlamaktadır. Ancak çıkmazı çözmeye çalışan diğer geliştiriciler, ağ yapısının üzerine inşa eden çözümler üzerinde çalışmaktadır. Yani, yanıtın ikinci bir katmanda veya Katman 2’de yattığına inanırlar. Bu çözümlere örnek, yan zincirler ve ortak kanallar verilebilir.
Bir yan zincir, ana zincire bağlanan ayrı bir blockchaindir ve varlıkların iki zincir arasında geçiş yapabilecek şekilde düzenlenmiştir. Burada önemli husus, yan zincirin farklı kurallar altında çalışabilmesi ve daha yüksek hız ve ölçeklenebilirliğe ulaşabilmesidir.
